نقد وبررسی تأثیر ساختار و مضامین شعری محمّد الماغوط بر اندیشه و اشعار أمل دنقل

چکیده محمد الماغوط و أمل دنقل دو تن از شاعران نوپرداز ادبیات معاصر عربی هستند که با استفاده از شعر و اندیشه ی خود در پی ایجاد تغییر و تحول در جامعه ی معاصر خود بوده اند و در این راه از میراث قدیم شعر و ادبیات خود و تجربه های شعر و ادبیات جهانی بهره جسته اند. هر دو شاعر در بیان آرا و اندیشه های شعری خود از قالب های نو شعری استفاده می کنند؛ قالب شعری الماغوط "قصیده النثر" ( شعر سپید) است و وی هیچ گاه از وزن و قافیه در شعرش استفاده نمی کند. در مقابل دنقل در بیان اندیشه های شعریش بیشتر از شعر آزاد (شعر الحرّ) استفاده می کند و به وجود وزن و قافیه در شعرش پایبندی دارد. مسأله ی قابل اهمیّت این است که سبک و قالب شعری که دو شاعر در بیان اندیشه های خود از آن بهره می برند،به یکباره و اتفاقی به وجود نیامده است و شعر امروز عرب مراحل متعدد و جاده ای پر پیچ و خم را پشت سر گذاشته تا به شکل و قالب امروزی خود رسیده است و در این راه اشخاص و مکتب های ادبی نقشی پر رنگ و تأثیر گذار داشته اند. شعر الماغوط و دنقل در دو سطح ساختاری و محتوایی قابل بحث و بررسی است و دارای مشابهت ها و اشتراکاتی نیز می باشد. به نظر می رسد که در پاره ای موارد دنقل از الماغوط تاثیر پذیری داشته است. ساختار شعر دو شاعر در حیطه های واژگانی، رویکرد به زبان طنز، استفاده ی گسترده از رمز و نماد، بهره جستن از متون قدیم مذهبی، تاریخی و ادبی قابل بررسی است و در این حیطه ها، مشابهت ها و ویژگی هایی مشترک دارد. استفاده از واژگان روزمره و ساده، تکرار ضمیر من، استفاده از اسلوب ندا و استفهام از مهمترین ویژگی های زبانی شعر الماغوط و دنقل است. بهره جستن از زبان طنز برای بیان کژتابی های سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی عربی از دیگر ویژگی های ساختاری مشترک در شعر الماغوط و دنقل می باشد. رویکرد به رمزها و نمادها نیز از جمله ویژگی های مشابه شعر دو شاعر می باشد که دلایل متعددی از جمله تأثیر پذیری آن دو از شعر و ادبیات غربی و خفقان سیاسی، اجتماعی موجود در جامعه در روی آورن آنها به عالم رمزها موثر می باشد. رمزهای دو شاعر بیشتر از عناصر طبیعت، تاریخ و اسطوره های قدیم عرب و جهان و متون دینی و مذهبی گزینش شده است. مسأله ی اقتباس و بهره جستن از متون قدیم مذهبی، ادبی و تاریخی از دیگر ویژگی های مشترک شعر دو شاعر می باشد و این مسأله جلوه و زیبایی خاصی به شعر دو شاعر داده است. واژگان، آیات و داستان های قرآن کریم، حدیث و سخنان بزرگان، شعر و حکمت های قدیم عرب و به خصوص شعر دوره ی جاهلی و عباسی و داستان ها و اسطوره های تاریخ قدیم و جدید از مهم ترین و عمده ترین موارد تشکیل دهنده ی شعر الماغوط و دنقل است. در حیطه ی محتوایی بیشتر درون مایه های شعر الماغوط و دنقل را مسأله ی مقاومت و پایداری تشکیل می دهد. وطن، آزادی، فلسطین و سرکشی و تمرّد از مهمترین درون مایه های شعری دو شاعر است و قسمت عمده ای از شعر آنها را به خود اختصاص داده است و دو شاعر اندیشه های خود را درباره ی این مسائل به گونه های مختلفی بیان می کنند و در این بین می توان مشابهت ها ی فراوانی را در درون مایه و اندیشه های دو شاعر مشاهده کرد و آنچه که در این میان در همه ی موارد نزدیکی و مشابهت دارد، ناسازگاری و تمرّد دو شاعر درباره ی این مسایل است.